Co do zasady podmioty, które dokonują czynności prawnych są ukierunkowane na osiągnięcie określonych korzyści. Często jednak dokonują jakiejś czynności prawnej w innym celu. Może to być chęć, żeby ktoś inny osiągnął korzyść, samozadowolenie z racji tego, że uczyniliśmy komuś przyjemność, dowód wdzięczności, wsparcie dla znajdującego się w potrzebie, altruizm, cele charytatywne itp. Darowizna może być też sposobem okazania komuś przyjaźni czy W umowie darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego,uznania. Czasem też działanie darczyńcy powodowane jest potrzebą chwili. Elementem charakterystycznym darowizny jest to, iż zachowanie darczyńcy nie jest nastawione na osiągnięcie jakiejkolwiek korzyści. Z racji tego darowizna nazywana jest aktem szczodrobliwości. Korzyść, o której mowa osiąga tylko jedna ze stron. Darowizna w Kodeksie cywilnym występuje jako umowa, a nie jak mogłoby się wydawać – jednostronne oświadczenie woli tego, który daruje (darczyńcy). Taka konstrukcja wyłącza możliwość obdarowania kogokolwiek wbrew jego własnej, nieprzymuszonej woli. W umowie darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (art. 888 § 1 k.c.). Równocześnie z tym nie następuje nałożenie obowiązku drugiej strony do świadczenia czegoś w zamian.

Świadczenie darczyńcy na rzecz obdarowanego może polegać na:

  1. Przeniesieniu praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego:
  • prawa własności,
  • użytkowania wieczystego,
  • wierzytelności.
  1. Zapłacie pewnej sumy pieniężnej.
  1. Ustanowieniu praw majątkowych
  • służebności osobistej
  1. Zwolnieniu obdarowanego z długu.
  1. Zniesieniu prawa obciążającego rzecz należącą do obdarowanego
  • hipoteki

W przypadku umowy darowizny z jednej strony mamy zmniejszenie majątku darczyńcy, a z drugiej powiększenie aktywów majątkowych obdarowanego lub też zmniejszenie się jego pasywów. Innymi słowy wykonanie darowizny musi skutkować przesunięciem majątkowym. Świadczenie darczyńcy może przybrać formę działania albo zaniechania. Darowizna należy do umów jednostronnie zobowiązujących. Może ona być zawarta na zasadach ogólnych prawa cywilnego między wszystkimi podmiotami, zarówno osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi oraz tzw. ułomnymi osobami prawnymi. W zasadzie nie ma żadnych ograniczeń dotyczących możności przyjmowania darowizn. Decyduje o tym zdolność prawna. Co ważne, po jednej stronie umowy może występować wiele podmiotów, czyli darczyńcą mogą być np. współwłaściciele, którzy mogą obdarować jedną lub wiele osób. Analogicznie jest w przypadku, gdy przedmiotem darowizny jest jakaś rzecz (darowizna jednej rzeczy może być ustanowiona na rzecz wielu podmiotów). Nie ma żadnych przeszkód, aby umowa darowizny została zawarta na rzecz osoby trzeciej. Umowa darowizny jest też umową konsensualną. Z tego wynika, że wywołuje ona skutki z chwilą kiedy strony złożą zgodne oświadczenia woli. Jeśli strony nie określiły terminu wydania przedmiotu darowizny, należy przyjąć, że świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu do wykonania (art. 455 k.c.). Wydanie przedmiotu następuje przez jej fizyczne przekazanie obdarowanemu, jak również może nastąpić w sposób określony w art. 349-351 k.c. czyli:

  • dotychczasowy posiadacz samoistny zachowuje rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony ustalą jednocześnie,
  • przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela, jeśli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej,
  • przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami.

Oczywiście nie ma żadnych przeszkód, aby dokonanie przysporzenia na rzecz obdarowanego zostało dokonane przez rozłożenie je na raty. Może ono także mieć postać świadczenia okresowego. Darowizna jest także umową kauzalną, a cechą wyróżniającą umowę darowizny od wielu umów nienazwanych z kodeksy cywilnego, jest jej nieodpłatny charakter (świadczenie jest bezpłatne tylko wtedy, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za to, że darczyńca dokona przysporzenia na jego rzecz). Nieodpłatność obejmuje brak jakiegokolwiek ekwiwalentu, zarówno w chwili dokonania umowy darowizny, jak i później. Dlatego też umowa najmu, gdy zwalnia się wynajmującego z obowiązku płacenia czynszu i innych opłat związanych z przedmiotem najmu, nie może być uznana za umowę darowizny. Dzieje się tak dlatego, że owe zwolnienie jest korzyścią, jaką otrzymuje wynajmujący od najemcy. Z tego wynika, że umowa najmu nie jest czynnością darmą. Również wpłata, której podstawą w przyszłości będzie przyłączenie się do kanalizacji sanitarnej wybudowanej na osiedlu mieszkaniowym, nie jest umową darowizny. Przekazanie zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 października 1994 r. o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe, mimo swojej nieodpłatności, nie są uznawane za umowę darowizny.

Termin „nieodpłatność” dostarcza wiele wątpliwości, które pojawiają się w sytuacji kiedy zastrzeże się na rzecz darczyńcy jakiekolwiek świadczenie, które nie pozostaje w jakimkolwiek związku z wielkością świadczenia otrzymanego przez obdarowanego. Skoro przyjmuje się, że o ekwiwalentności świadczeń, które strony umowy otrzymują, decyduje subiektywne wyobrażenie stron o wielkości świadczeń wzajemnych, to należy przyjąć, że jakakolwiek korzyść uzyskana przez darczyńcę świadczy o braku uznania takiej umowy za darowiznę. Często powodem uczynienia darowizny jest chęć okazania dowodu wdzięczności za jakąś życzliwość, którą obdarowany okazał. Taka okoliczność nie stoi na przeszkodzie uznania umowy za darowiznę. Jeśli tego typu korzyści zaistniały lub były spodziewane w przyszłości, to muszą one być traktowane jedynie jako pobudka do działania ze strony darczyńcy. Oczywiście ważność umowy darowizny nie jest uzależniona od tego czy obdarowany zobowiązał się do sprawowania opieki nad darczyńcą. Obdarowany powinien jednak poczuwać się do moralnego obowiązku wdzięczności, zwłaszcza jeśli umowa darowizny jest zawarta między osobami najbliższymi. Dla nich obowiązek pomocy wynika z węzłów pokrewieństwa. Dokonywanie darowizn przez małżonków lub jednego z nich w gdy trwa ustawowa wspólność majątkowa, reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dopuszczalna jest umowa darowizny zawarta na wypadek śmierci darczyńcy. Natomiast umowa darowizny nieruchomości ukryta pod pozorną umową sprzedaży nieruchomości jest nieważna.