Przedmiotowo istotnym składnikiem umowy darowizny jest nieodpłatność. Jednak nie każdy stosunek prawny, w którym korzyść uzyskuje tylko jedna ze stron umowy jest zaliczana do umowy darowizny. Nie stanowi darowizny:
- umowa dzierżawy, opisana w art. 708 k.c.,
- umowa pożyczki z art. 720 k.c.,
- umowa zlecenia – art. 735 k.c.,
- umowa przechowania zawarta w art. 836 k.c.,
- umowa poręczenia (art. 876 k.c.),
- umowa użyczenia z art. 710 k.c.
Natomiast do umowy renty, która jest ustanowiona bez wynagrodzenia, stosuje się przepisy o umowie darowizny. Zrzeczenie się prawa, którego zrzekający jeszcze nie nabył, albo nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się uważa się to prawo za nienabyte – nie jest darowizną. Dotyczy to uprawnień, które są ograniczone warunkiem zawieszającym oraz oświadczenia dotyczące spadku. W takiej sytuacji brak nabycia prawa uniemożliwia rozporządzenie nim w ogóle (prawo spadkowe). Darowizną nie jest też zrzeczenie się własności nieruchomości.
Sąd administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 21 lutego 2013 r., I ACa 39/13, LEX nr 1292728, stwierdził, że sytuacje, w których darmy charakter świadczenie nie przesądza o tym czy pewnemu zdarzeniu nadamy status darowizny, zostały uzależnione od obiektywnych zdarzeń, a nie od motywów kierujących decyzją darczyńcy.
Reasumując – nieodpłatność świadczenia nie jest kryterium, który przesądza o uznaniu jakiejś umowy za darowiznę (np. nieodpłatne przekazanie zakładowych budynków mieszkalnych przez państwowe przedsiębiorstwa).